Hindu Halk Dindarlığının Merkezindeki Yapılar: Yol Kenarı Tapınakları

Abstract

Hindistan’ın hem kentsel hem de kırsal alanlarında sıklıkla karşılaşılan yol kenarı tapınakları Hinduların pek çoğu için ibadetin ayrılmaz parçasıdırlar. Bunlar, Tanrının her yerde hazır ve nazır olduğu şeklindeki Hint felsefesinden doğmuşlardır. Bu tapınakların bazıları herkesçe bilinen büyük tanrılara ait olsa da pek çoğu yerel tanrılara ve kutsanmış şahsiyetlere aittir. Büyük tanrılar arasında hem resim ve heykel tarzındaki hem de diğer formları ile Şiva başı çeker. Şiva’nın iki oğlundan biri olan fil başlı Tanrı Ganeş ile Maymun Tanrı Hanuman’a da bu tür tapınaklarda sıklıkla rastlanır. Yol kenarı tapınaklarının çoğunun sahibi olan yerel tanrılar ise bölgeden bölgeye değişebilir. Bunların yanı sıra Halk kahramanları, mitolojik şahsiyetler veya eşinin cenazesi töreninde onunla birlikte diri diri yakılan kadınlar adına yapılmış yol kenarı tapınakları da vardır. Bu tapınaklar yapı formu olarak da oldukça çeşitlidirler. Pek çokları, içine tek kişinin dahi giremeyeceği kadar küçük bir kulübeden ibaret, genellikle bir ağacın altına yapılmış, derme çatma ve basit yapılardır. Bunların içine “murti” denilen tanrı tasvirleri yerleştirilmiştir. Tapınak ibadetinin esasını oluşturan “darsan” yani Tanrıyı “görme” eylemi bu murtiler vasıtasıyla sağlanmaktadır. İçindeki murtisi ile küçük bir oda şeklindeki yol kenarı tapınakları aslında büyük tapınaklardaki “garbhagriha” yani rahim odası veya rahim boşluğu denilen özel kısmın muadilidir. Dolayısıyla yol kenarı tapınaklarının oldukça gösterişli ve teferruatlı olan büyük tapınakların en basit formu olduğu söylenebilir.  Bazen ağacın kendisi tapınak haline getirilmiştir. Bu tür ağaçlar içerisinde Hint inciri olarak bilinen ve aynı zamanda Hindistan’ın ulusal ağacı da olan banyan ağacı özellikle dikkat çeker. Çok zengin çeşitlilikteki yol kenarı tapınakları arasında seyyar olanlarına rastlamak dahi mümkündür. Bazen yol kenarı tanrıları tamamen açıkta da olabilirler. Buralardaki ibadet basit eylemlerden oluşur. Dua etmek, tütsü, ışık, yiyecek ve çiçek sunuları en çok yapılan eylemlerdir. Kutsal sayılan ağaçların gövdelerine ip dolamak da önemli bir ritüeldir. Bu uygulamaların çoğu dışardan, yüzeysel olarak bakıldığında batıl inanç olarak değerlendirilebilecek türdendir. İnsanlar buralara hem günlük ibadetler hem de sağlık, korunma, bağışlanma, kurtuluş gibi değişik amaçlarla giderler. Büyük tapınaklarda uyulması gereken katı dini kurallar buralarda uygulanmadığı için yol kenarı tapınakları her kasttan ve sınıftan insana açıktırlar. Buralarda hizmet edenler sıklıkla kadınlar ve brahmin olmayanlardır, hatta aşağı kastların üyeleridir.  Bazılarında kendini oraya adamış özel bir görevli bulunur. Kolay ulaşılabilirlikleri ve herkese açık olmaları onları halk dindarlığının merkezi haline getirmiştir. Anahtar sözcükler: Hinduizm, İbadet, Yol Kenarı Tapınağı, Tapınak