İlhanlı Hâkimiyeti Altında Anadolu’da Siyasetin Temel Dinamiği: Göçebe Moğol-Türkmen Çatışması
The Basic Dynamic Of Politics In Anatolia Under The Ilkhanid Rule: The Struggle Of Nomad Turcomans And Mongols

Abstract

The nomad Mongols established their hegemony in Anatolia after the Kosedagh War in 1243. When the Hülagü destroyed Bagdad in 1258 and Ilkhanids took the leadership in the Middle East, the Mongols, thus, became the policy makers in Anatolia. Not sooner, however, they were confronted with the alliance of the states of Mamluks, Seljukids and nomads of Anatolia, the Turcomans. Among them the Turcomansconstituted the most decisive point of resistance against the politicalaims and military operations of the Mongols. The opposition, involvedreligious motifs like gaza, holy war, was, indeed, the result ofTurcomans’ efforts to make Anatolia their homeland. In fact, there wasno any choice for the Turcomans who intensively populated the frontierzones of Anatolia since the political and geographical frontiers of thepeninsula prevented them from migrating to another region. For thisreason the attitudes of making Anatolia their homeland decisively andopposing to the Mongols persistently balanced each other. Thus thelong lasting struggles between the Mongol and Turcoman nomads wereresulted in the collapse of both the Seljukid and Ilkhanid rules inAnatolia. The Turcomans, in turn, becoming the leading political actorsconsequently adopted the Political Turcoman Identity. It seems thatpolitical and social groups who established the Turcoman Beyliks in thefrontier zones of Anatolia at the beginning of the fourteenth centurywere under the influence of this identity. For example, Osman Bey,founder of the Ottoman Beylik, used the political methods, argumentsand tools produced as a result of the struggle between Mongol andTurcoman nomads under the Ilkhanid rule.
Göçebe Moğollar, 1243 Kösedağ Bozgunu ile Anadolu’da hâkimiyet tesis etmişlerdir. Hülagü 1258’de Bağdad’ı yıktığında ve İlhanlı Devleti Ortadoğu’da liderliği ele geçirdiğinde, Moğollar Anadolu’da siyasetin aktörü haline geldiler. Fakat çok geçmeden karşılarında Memlûk ve Türkiye Selçuklu devletleri ile göçebe Türkmenlerden müteşekkil bir ittifak buldular. Bunlar arasında Türkmenler, Moğolların siyasî amaçlarına ve askerî faaliyetlerine karşı en kararlı direnç noktasını oluşturmuşlardır. Gaza ülküsü gibi dinî motifler de içeren bu direniş, Türkmenlerin Anadolu’yu ısrarlı bir şekilde yurt edinme çabasının bir sonucudur. Esasen Anadolu’nun uç bölgelerine yoğun bir şekilde yerleşen Türkmenler için başka bir seçenek de kalmamıştır. Zira yarımadanın siyasî ve coğrafî sınırları onların bir başka bölgeye göçüne imkân da vermemiştir. Bunun içindir ki Türkmenlerin Anadolu’yu kararlı bir şekilde yurt edinme çabası ile Moğollara ısrarla karşı koymaları birbirini besleyen tavırlardır. Moğol ve Türkmen göçebeleri arasında uzun süren bu çatışmalar, Anadolu’da Selçuklu ve İlhanlı idaresinin çökmesiyle sonuçlanmıştır. Göçebe Türkmenler önde gelen siyasî aktörler olarak neticede Siyasal Türkmen Kimliği edinmişlerdir. XIV. asrın başlarında Anadolu’nun uç bölgelerinde ortaya çıkan Türkmen Beyliklerini kuran siyasî ve toplumsal zümrelerin bu kimliğin etkisinde oldukları görülmektedir. Örneğin Osmanlı Beyliği’nin kurucusu Osman Bey, İlhanlı hâkimiyeti altında Anadolu’da yaşanan Moğol-Türkmen çatışmasının ürünü olan siyasî yöntem, söylem ve araçları kullanmıştır.