Osmanlı Taşrasında Bir Seçkinin Yükselişi: İçelli Abdülmü’min Paşa (1650-1684)

Abstract

Bu araştırmanı öznesi Abdülmü’min Paşa, İçel sancağına bağlı Zeyne kasabasında, köklü geçmişe sahip bir aileye mensuptur. Mahalli bir lider olarak, 1650’lerden itibaren adından söz ettirmeye başlamıştır. 1664’te mütesellim, 1673’te mukātaa voyvodası olmuştur. 1683’te II. Viyana seferine, İçel sancağı mutasarrıfı olarak katılmıştır. Kuşatma sonrasındaki savaşta Karaman Beylerbeyi hayatını kaybedince, Karaman eyaleti de Abdülmü’min Paşa’ya verilmiştir. Bundan bir yıl sonra 1684’te ise, Budin savunmasında şehit düşmüştür. İşte bu makalede, bir taşra seçkini olarak Abdülmü’min Paşa’nın yükselişi ve Osmanlı idari zümresine katılışı anlatılmaktadır. Osmanlı eyalet ve livalarındaki mansıpların, Enderun çıkışlı ağlar, paşalar ve paşa-zâdeler tarafından doldurulduğu bir devirde, yerelden birinin ortaya çıkarak askerî sınıfa katılması nadiren görülen bir durumdur. Bu yönüyle Abdülmü’min Paşa, Osmanlı taşra toplumunda âyan zümresinin doğuşu ve yükselişi bağlamında da ilginç bir örnektir. Onun yükseliş hikâyesi, mümkün olduğunca, devrin şartları ve merkezî hükümetin yapısındaki değişimlerle paralel şekilde verilmeye çalışılmıştır. Özellikle, sancakbeyi tevcihlerinin genel seyri, araştırma boyunca gözden uzak tutulmamıştır. Araştırmanın birincil kaynakları, büyük ölçüde Osmanlı arşivindeki defterler, belgeler ve tevcih kayıtlarından oluşmaktadır. Ayrıca Konya ve Karaman kadı sicillerinden de istifade edilmiştir. Keza dönemin Osmanlı kronikleri de yine birincil kaynaklarımızdandır.